Bod-Inc: A-068

Aesopus

Vita et Aesopus moralisatus.

 

Analysis of Content

[a2r] Del Tuppo, Francesco: [Letter] addressed to Onorato Gaetani dell'Aquila, Count of Fondi, Traetto, Alife, and Morcone. 'Francisco del Tuppo Neapolitano allo illustrissimo honorato de Aragonia Gaitano conte de Fundi collaterale dello serenissimo Re Bon Ferando re de Sicilia prothonotario et logothetha benemerito felicitate.' Incipit: ‘Elli sono in lo seculo illustrati multi chiari . . .’ a2v Explicit: ‘... minimi schiavi de tua illustrissima signoria annumera. Vale.’

[a3r] ‘Prohemium' [Latin]. [Translated by Rinucius Aretinus.] Incipit: ‘[N]ovum nimirum aucupium novasque merces. Vitam scilicet Esopi fabulatoris clarissimi ...’ Explicit: ‘... laboriosos titillet animos ipse qui legis facile rimabere.’ Lockwood, ‘Rinucius', 71 (in other editions it is entitled ‘Argumentum'). The first sentence is not part of the ‘Argumentum'.

[a3r] Vita Aesopi [Latin]. [Translated by Rinucius Aretinus.] 'Libistici fabulatoris Esopi vita feliciter incipit. De conditione et origine eiusdem'.’ Incipit: ‘E]sopus philosophus fabulator clarissimus natione frigius fortuna vero servus ex Ammonio pago ...’ [f10v] Explicit: ‘... principio mezzo e fine ad donarle la morte.’ 'Clarissimi fabulatoris Esopi vita feliciter finit'.’ Aesopus (ed. Österley), 6-38. Perry, Aesopica, 1-32 discusses the textual tradition of the ‘Life'. For stemma of this recension and the transmission of the text: see Perry, Aesopica, 28-32. Each Latin episode is followed by its Italian translation (by Francesco del Tuppo). List of the episodes contained: 'De condicione et origine eiusdem'; 'De fraude conservorum Esopi et eius astutia'; 'Quomodo Esopus per isidem habuit loquella et sapientia'; 'Qualiter Esopus sub vili extimatione venditus fuerat'; 'De Esopi in deferendi oneribus sagaci astutia'; 'De diversis et facetis responsionibus Esopi et eius altera venditione'; 'Introductio Esopi in domo Xanthi philosophi'; 'Quomodo Esopus questiunculam olitori solverit patrono suo ignotam'; 'De variis delusionibus per Esopum Xantho oblatis et prompto Esopi ingenio in solvendis problematibus'; 'Quomodo Xanthus per Esopum convictus est uxore canicula, benivolentiorem sibirore quove pacto lingua optima sit et rerum pessima'; 'Quo pacto Esopus Xanto compellitur bolem invenire incurium et quis pro nomine reputandus sit qui in se molestiam capit an qui dum post repellit'; 'Quomodo Xantus dum inter bibendum vino madidus pollicetur facturum se se quod natura negat Esopi consilio liberatus sit'; 'Quomodo Esopus here sue cubantis inferiore detererat'; 'Quomodo Esopus epigramma interpretatus sit cuius occasione thesaurum domino sibi carceres repperit'; 'De portento aquilino cuius augurium Esopus persolvens saniorum opera libertatem adipiscitur'; 'Quomodo Esopus lidiam adorsus regi Creso se obtulerit liberando Samios a regis edicto'; 'Quo pacto Esopus magnifice sub licuro rege Babilonie deguerit obviam enigmatum interpretationem'; 'De Licuri regis anxietate super ambigui problematis nodo et Esopi simulata morte'; 'Precepta Esopi quibus eeum insignivit ad optimum filium'; 'Quomodo Esopus ad regiam rectanabi processerit atque insolita ad inventione temeritatem Egyptiorum propulerit'; 'Quomodo Esopus in medio doctorum vario temptamine afflatus victor abierit'; 'Quopacto Esopo post sudore multos a Delphiis inique circunventus capitur'; 'De interitu Esopi clarissimi fabulatoris'.

[g1r] [Anonymus Neveleti]: [Aesopus moralisatus, with additions [Italian]]. [Translated by Francesco del Tuppo.] 'Prothesis comparativa. Fabula I' Incipit: ‘[U]t iuvet et prosit conatur pacina presens | Dulcius arrident seria picta iocis ...’ [y6r] Explicit: ‘... malicioso et obediente vate con dio francho et mandolo con Dio.’ Aesopus (ed. Frede); see also The Isopo Laurenziano, ed. Murray P. Brush (Baltimore, Md., 1898), 34-9, for a discussion of Francesco's translations from Anonymus Neveleti and the additions made; a concordance of the Anonymus and the Italian translations on 37-9. List of the fables: 'Ut iuvet et prosit' (g1r); 'Da gallo et iaspide' (g2r); 'De lupo et agno' (g4r); 'De mure et rana' (g5v); 'De bane (sic) et ove' (g7r); 'De cane gerente carnem in ore' (g8v); 'De leone ove capra et iuvenca' (h2r); 'De femina nubente furi' (h3r); 'De lupo et grue' (h4v); 'De duabus caniculis' (h5v); 'De viro et colubro' (h7r); 'De apro et asello' (h8v); 'De mure rustico et urbano' (i2v); 'De vulpe et aquila' (i4v); 'De aquila et testudine' (i6r); 'De vulpe et corvo' (i7v); 'De leone apro tauro et asello' (k1v); 'De catulo hero et asello' (k3r); 'De leone et mure' (k4v); 'De milvo et matre' (k6v); 'De irundine et rustico' (k8r); 'De atheniensibus petentibus regem' (l2r); 'De ranis et hidro eorum rege' (l4r); 'De regio accipitre et columbis' (l6r); 'De fure et cane' (l8r); 'De lupo et sucula' (m2r); 'De terra parturiente murem' (m4r); 'De lupo et agno' (m5v); 'De cane et eius domino' (m7v); 'De silva leporibus et ranis' (n1v); 'De lupo et hedo' (n3v); 'De rustico et angue' (n5v); 'De cervo ove et lupo' (n7v); 'De musca et calvo' (o1v); 'De vulpe et cigonia' (o3v); 'De lupo et cervice humana' (o6r); 'De graculo et pavonibus' (o7v); 'De mula musca et mulione' (p1v); 'De musca et formica' (p3v); 'De lupo vulpe et simio' (p5r); 'De viro et mustela' (p7r); 'De rana et bove' (q2r); 'De leone et pastore' (q4r); 'De equo et leone' (q7v); 'De equo et asello' (r1v); 'De pugna avium cum quadrupedibus' (r3v); 'De philomena et accipitre' (r5v); 'De lupo et pastore' (r8r); 'De cervo et fonte' (s2r); 'De viro et uxore' (s4r); 'De iuvene et thayde' (s5v); 'De patre et eius filio' (s8r); 'De vipera et lima' (t1v); 'De lupis et ovibus' (t3r); 'De villano luco et secure' (t4v); 'De lupo et cane' (t6r); 'De conspiratione membrorum adversus stomachum' (t8r); 'De asello et institose' (u2v); 'De argo cervo et bobus' (u4r); 'De cive et equite regis' (x2r); 'De capone et accipitre' (x6r); 'De rustico et plutone' (y4v).

[y6r] Aesopus: Fabulae. [Version by Francesco del Tuppo]. ‘Epilogus.’ Incipit: ‘Lectore per la merce de dio e venuta la fine del trabaglio . . .’ y6v Explicit: '... me sempre ad sua illustrissima signoria fare comendato. Valete.’’

y6v Colophon: ‘‘Francisci Tuppi parthenopei utriusque iuris diserissimi studiosissimique in vitam Esopi fabulatoris laepidissimi philosophique clarissmi traductio materno sermone fidelissima et in eius fabulas allegoriae cum exemplis antiquis modernisque finiunt foeliciter. Impressae Neapoli sub Ferdinando Illustrissimo sapientissimo atque Iustissimo in Siciliae Regno triumphatore. Sub anno Domini MCCCCLXXXV die XIII mensis Februarii’.’

[y7r] Table of contents. 'Tabula in fabulas Exopi'. Incipit: ‘Prothesis comparativa fabula i | De gallo et iaspide fabula ii | De lupo ...’ ... et eius uxore fab. lxv | De rustico et plutone fab. lxvi. 'FINIS'.’

[y7v] [Registrum]. Incipit: ‘Primum vacat | Francisco | Novum | al capo ...’ ... collo pastore | essendo | lo figliolo.

Imprint

Imprint: Naples: [Cristannus Preller, Johannes Tresser and Martinus de Amsterdam, for] Francesco del Tuppo, 13 Feb. 1485. Folio.

Secundo folio: [a3r] '[N]ovum nimirum ...'

Collation

Collation: [a–d⁸ ef⁶ g–t⁸ u x⁶ y⁸].

Illustrations: 88 woodcuts; see Lamberto Donati, ‘Discorso sulle illustrazoni dell'Esopo di Napoli (1485) e sulla “Passio” zilografica', Bibliofilia, 50 (1948), 53-107.

References

ISTC: ia00155000

GW: GW 441;

Hain: HCR 353;

Goff: Goff A‑155;

BMC: BMC VI 870;

Proctor: Pr 6724;

Others: BSB‑Ink A‑78; CIBN A‑85; Douce Legacy 92-3, no. 142; Fava–Bresciano 63; Sander 52; Sheppard 5464.

LCN: 14333742

Copies