Bod-Inc: H-219

Hortulus Animae

 

Analysis of Content

[*1r] [Title-page.]

[*1v] [Calendarium.] Strasbourg calendar: 8 Jan. ‘Erhardi ep.'; 6 Mar. ‘Fridelini cf.'; 27 Mar. ‘Ruperti ep.'; 21 June ‘Albani ep.'; 4 July ‘Udalrici ep.'; 7 July ‘Wildebaldi ep.'; 13 July ‘Heinrici imperatoris'; 21 July ‘Arbogasti ep.' (red); 29 Aug. ‘Adelffi'; 18 Sept. ‘Richardis imperatricis'; 3 Dec. ‘Athale v.'; 17 Dec. ‘Adelheidis imperatricis.’ See VL IV 147-54

[*1v] [Verse.] Incipit: ‘In iano claris calidisque cibis potiaris | Atque decens potus post fercula sit tibi notus'; 4 hexameters for each month of the calendar. See Walther, Proverbia, 11795.

[*2r] [Carmen de signis zodiaci.] Incipit: ‘Aquarius calidum et humidum'; 2 lines of verse for each month of the calendar. See M. C. Diaz y Diaz, Index scriptorum Latinorum Medii Aevi Hispanorum, I, Acta Salmanticensia 13, 1 (Salamanca, 1958), 186 no. 817, referring to F. Esteve in Annales de la Universidad de Madrid, 4 (1935), 223-5.

[**5v] ‘Tabula signorum seu minutionum.’

[**6v] ‘Ad inueniendum litteram dominicalem.’

[**7r] ‘Ad inuenendum(!) Aureum numerum.’

[**7v] ‘Tabula interualli et festorum mobilium.’

[**8v] ‘Pro declaratione tabule prescripte hunc nota canonem.’

[***1r] ‘Sequuntur officia .xii. mensium.’ Incipit: ‘Pocula ianus amat, | et februus algeo clamat'; 12 verses. Walther, Initia, 14217.

[***1r] [Mnemonic verses.] Incipit: ‘Dat Clemens hyemem, dat Petrus ver cathedratus . . .’ Walther, Initia, 4053.

[***4r] [Table of contents.]

a1r [Title-page.]

a1r [Verse.] Incipit: ‘Ortulus exiguus varias vt sepe salubres | Herbas producit, quas medicina probat'; 3 elegiac distichs.

a2r [Officium BVM.] ‘Incipit officium siue Cursus beate Marie virginis iuxta statutum Urbani pape secundi editum in concilio apud Clarummontem celebrato.’ Incipit: ‘[I]ngressus angelus ad Mariam ait Aue gratia plena . . . Ad matutinas. [D]omine labia mea aperies . . .’

d3v [Mutationes in Officio BVM.] Incipit: ‘Sabbato ante aduentum. Ad vesperas antiphona. Missus est Gabriel . . .’

d8v Clemens Vi, Pont. Max.: [Horae compassionis BVM.] ‘Sequuntur hore . . . quas papa Clemens composuit . . . Ad matutinas.’ Incipit: ‘[H]ora matutina Marie nunciatur. Quod Ihesus a iudeis falsis captiuatur . . .’

e3r Bonaventura(?): ‘Incipit cursus sancti Bonauenture de passione Christi.’ Incipit: ‘[A]doramus te Christe et benedicimus tibi . . . Ad matutinas. [D]omine labia mea aperies . . .’

f6v Johannes XXII, Pont. Max.(?): ‘Sequitur officium passionis Christi compositum per dominum Iohannem papam xxii . . .’ Incipit: ‘[D]omine labia mea aperies . . .’

f8r Ambrosius [pseudo-: Oratio.] ‘Sequitur nunc oratio beati Ambrosii de singulis articulis passionis domini quam Anastasius papa primus confirmauit . . .’ Incipit: ‘[D]omine Iesu Christe fili dei viui creator et resuscitator generis humani . . .’

g3r ‘Alia oratio de singulis articulis passionis Iesu Christi . . .’ Incipit: ‘[A]ue Iesu splendor paterne glorie flosculus fecunditatis virginee patriarchis promissus . . .’

g4r Beda(?): ‘Oratio . . . de septem verbis vltimis que dominus Iesus christus loquebatur pendens in cruce . . .’ Incipit: ‘[D]omine Iesu Christe qui septem verba die vltimo vite tue in cruce pendens dixisti . . .’ See Leroquais, Livres d'heures, I 3.

g5v Gregorius(?): ‘Oratio beati Gregorii pape de quinque vulneribus Christi Iesu . . .’ Incipit: ‘[A]ue manus dextera Christi perforata plaga tristi . . .’ Chevalier, Rep. hymn., 1771; AH 31 no. 70/4; 5; 7; 8; 6.

g6r Gregorius(?): [Oratio sancti Gregorii.] Incipit: ‘[O] domine Iesu Christe, adoro te in cruce pendentem . . .’ Leroquais, Livres d'heures, II 346 no. xxxvii.

g7v Gregorius(?): ‘Alia oratio ante imaginem pietatis dicenda de qua vt fertur concessit beatus Gregorius . . .’ Incipit: ‘[I]n mei sint memoria Iesu pie signacula. Que passionis tempore, pertulisti durissime . . .’

h2r ‘Alia oratio de armis et passione Christi . . .’ Incipit: ‘[C]ulter, qui circumcidisti sacrosanctam carnem Christi . . .’

h4v Gregorius(?): [Oratio.] ‘Oratio coram imagine crucifixi dicenda, quam qui deuote dixerit tot dies indulgentiarum . . . quas indulgentias contulit Gregorius papa tertius ad petitionem regine Anglie.’ Incipit: ‘[P]recor te amantissime domine Iesu Christe propter illam eximiam caritatem qua humanum genus dilexisti . . .’

h6r ‘Salutationes ad omnia membra Christi . . .’ Incipit: ‘[S]alue tremendum cunctis potentatibus, caput domini nostri Iesu Christi . . .’

h7r ‘Passio domini nostri Iesu Christi secundum Iohannem.’ Io 18,1-19,42.

i6r [Septem psalmi poenitentiales.] Ps 6; 31; 37; 50; 101; 129; 142.

k3v ‘Letania.’ ‘Valentine', ‘Vite', ‘Ciriace cum sociis', ‘Kiliane cum sociis', ‘Dyonisi cum sociis', ‘Mauriti cum sociis' among the martyrs; ‘Bernharde', ‘Galle' among the monks and hermits; ‘Otilia', ‘Barbara', ‘Helena', ‘Elyzabeth' among the virgins.

k8r ‘Preces.’ Incipit: ‘Versus. Saluos fac seruos tuos et ancillas tuas . . .’

l1v [Devotae orationes et commendationes.]

m4r ‘Oratio ad patrem.’ Incipit: ‘[Antiphona.] Pater de celis deus miserere nobis. [Oratio.] [D]omine sancte pater omnipotens eterne deus qui coequalem consubstantialem . . .’ See Leroquais, Livres d'heures, I 100.

m4r ‘Oratio ad filium.’ Incipit: ‘[Antiphona.] Fili redemptor mundi deus miserere nobis. [Oratio.] [D]omine Ihesu Christe fili dei viui qui es verus et omnipotens deus . . .’ See Leroquais, Livres d'heures, I 100.

m4v ‘Oratio ad spiritumsanctum.’ Incipit: ‘[Antiphona.] Spiritussancte deus miserere nobis. [Oratio.] [D]omine spiritussancte deus qui coequalis consubstantialis . . .’ See Leroquais, Livres d'heures, I 100.

m5r ‘Oratio ad totam trinitatem.’ Incipit: ‘[S]ancta trinitas vnus deus miserere nobis. [T]e deum patrem ingenitum . . . Alia. [O] summa vera et sempiterna trinitas atque indiuisa vnitas . . .’

m8r ‘Sequuntur nunc orationes de beata virgine. Et primus de eius septem doloribus corporalibus. Primus dolor.’ Incipit: ‘[A]ue dulcis mater Christi que dolebas corde tristi te docente Symeone . . .’ Chevalier, Rep. hymn., 1783.

n1v [Planctus BVM.] Incipit: ‘[S]tabat mater dolorosa . . .’ Chevalier, Rep. hymn., 19416.

n2v ‘Oratio ad beatam virginem de angustijs eius quas habuit quando christus in cruce mortuus est.’ Incipit: ‘[M]emento obsecro dulcissima mater et domina illius venerande stationis . . .’

n3r ‘Alia oratio ad beatam virginem de compassione et angustiis eius.’ Incipit: ‘[O]bsecro te . . .’ Leroquais, Livres d'heures, II 346 no. xxxviii.

n4r Sixtus IV, Pont. Max.(?): [Oratio ad BVM.] ‘Subscriptam orationem edidit Syxtus papa quartus . . .’ Incipit: ‘[A]ue sanctissima Maria mater dei, regina celi, porta paradisi . . .’ See H‑162.

n4v ‘Oratio de septem gaudiis beate Marie virginis corporalibus . . .’ Incipit: ‘[G]aude virgo mater Christi | que per aurem concepisti Gabrieli nuncio . . .’ Chevalier, Rep. hymn., 7017; AH 42 no. 73/1a; 2a; ?; 5a; 6a; ?; 7a; 8b.

n5v ‘Oratio aurea de beata virgine.’ Incipit: ‘[A]ue rosa sine spinis . . . Maria stella dicta maris . . . Gratia plena te perfecit . . . Dominus tecum miro pacto . . . Benedicta tu in mulieribus hoc testatur omnis tribus . . . Et benedictus fructus ventris tui quo nos super dona frui . . .’

n6r Bernardus [Claravallensis(?): Alia oratio.] ‘Quicunque orationem sequentem deuote quottidie dixerit . . . reuelatum beato Bernardo cui ab angelo data est.’ Incipit: ‘[A]ue Maria ancilla sancte trinitatis, aue Maria preelecta dei patris . . .’ Chevalier, Rep. hymn., 1872.

n6v [Prosa.] ‘Oratio perpulchra ad virginem gloriosam . . .’ Incipit: ‘[A]ue mundi spes Maria, aue mitis aue pia . . .’ Chevalier, Rep. hymn., 1974; AH 54 no. 217.

n7v [Alia oratio ad BVM.] Incipit: ‘[E]xcellentissima, gloriosissima atque sanctissima semper virgo Maria, mater domini nostri Iesu Christi, regina mundi . . .’

o1r [Orationes ad angelos et patriarchas.] ‘Michaele'; ‘Ad proprium angelum'; ‘Iohanne baptista'; ‘Ad omnes patriarchas et prophetas.’

o5r [Orationes de omnibus apostolis.] ‘Mathia'; ‘Philippo'; ‘Iacobo minore'; ‘Petro'; ‘Paulo'; ‘Iacobo maiori'; ‘Bartholomeo'; ‘Matheo'; ‘Symone'; ‘Iuda'; Andrea'; ‘Thoma'; ‘Iohanne'; ‘Marco'; ‘Luca'; ‘De omnibus apostolis.’

p8v [Orationes de martyribus.] ‘Sebastiano'; ‘Vincentio'; ‘Blasio'; ‘Valentino'; ‘Georio'; ‘Erasmo'; ‘Ad decem mille martyres'; ‘Kiliano'; ‘Christofero'; ‘Ciriaco'; ‘Laurentio'; ‘Mauricio et eius sociis'; ‘Dyonisio'; ‘Stephano'; ‘Ad quattuordecim auxiliatores.’

r3r [Orationes de confessoribus.] ‘Erhardo'; ‘Anthonio'; ‘Wilhelmo'; ‘Thoma doctore de ordine predicatorum'; ‘Gregorio'; ‘Benedicto'; ‘Ambrosio'; ‘Allexio'; ‘Dominico'; ‘Bernhardo abbate'; ‘Augustino'; ‘Hieronimo'; ‘Francisco'; ‘Gallo'; ‘Wolffgango'; ‘Leonhardo'; ‘Martino'; ‘Nicolao.’

s5r [Orationes de virginibus et viduis.] ‘Agnete'; ‘Brigitta'; ‘Agatha'; ‘Dorothea'; ‘Appolonia'; ‘Gertrudi'; ‘Sophia'; ‘Margaretha'; ‘Maria Magdalena'; ‘Anna'; ‘Martha'; ‘Ad vndecim mille virgines'; ‘Elyzabeth'; ‘Katherina'; ‘Barbara'; ‘Otilia.’

v2v ‘Sequuntur uunc(!) Orationes de principalioribus festis. Et primo in die circumcisionis domini.’ Incipit: ‘[O] Iesu clementissime, qui de virgine natus, sub lege circumcidi voluisti . . .’

x6v ‘Sequitur confessio generalis vel meditatio de peccatis commissis et bonis omissis.’ Incipit: ‘[O] creator et domine celi et terre . . .’

y4v ‘Casus papales.’ Incipit: ‘Omnis deuote debet veniam rogitare . . .’

y4v ‘Casus episcopales.’ Incipit: ‘Incestum faciens, deflorans, aut homicida . . .’

y5r Gerson, Johannes(?): ‘Forma absolutionis Gersonis.’ Incipit: ‘[D]ominus noster Iesus Christus per suam misericordiam dignetur te absoluere . . .’

y6r ‘Sequuntur nunc orationes ante et post sacram communionem dicende . . .’

z7r ‘Sequuntur orationes infra et post eleuationem corporis domini nostri Iesu Christi dicende.’

A4r ‘Laudismus sancti Bonauenture cardinalis, de sancta cruce.’ Incipit: ‘[R]ecordare sancte crucis, qui perfectam vitam ducis . . .’

A7r Bernardus(?): ‘Iubilus sancti Bernhardi abbatis.’ Incipit: ‘[I]esu dulcis mamoria, dans cordi vera gaudia'; verse. A. Wilmart, Le “Jubilus” dit de saint Bernard, Storia e Letteratura, 2 (Rome, 1944), 146-55 with variant texts.

B2r Augustinus [pseudo-]: ‘Sequitur oratio sancti Augustini a spiritusancto vt dicitur sibi reuelata.’ Incipit: ‘[D]eus propritius esto mihi peccatori et custodi me . . .’

B2v Thomas Aquinas(?): ‘Oratio beati Thome de Aquino . . .’ Incipit: ‘[C]oncede mihi quesumus omnipotens et misericors deus, que tibi placita sunt diligenter et ardenter concupiscere . . .’ See Leroquais, Livres d'heures, I 3, 269.

B4r Bernardinus(?): ‘Oratio sancti Bernhardini confessoris ordinis minorum.’ Incipit: ‘[O] bone Iesu, o dulcis Iesu, o Iesu fili Marie virginis plenus misericordia . . .’ Leroquais, Livres d'heures, II 345 no. xxxvi.

B5r Bernardus(?): [Versus beati Bernardi.] ‘Legitur in vita sancti Bernhardi . . . quod demon . . .’ Incipit: ‘[I]llumina oculos meos . . .’ Ps 12,4; 24,4; 30,6; 38,5; 115,16; 141,5; 4,7; 85,17.

B6v [Evangelia.] Io 1, 1-14; Lc 1, 26-38.

B8r [Orationes diversae.]

C8r ‘Sequuntur vigilie mortuorum.’ ‘Ad vesperas defunctorum. Psalmus.’ Incipit: ‘[D]ilexi quoniam . . .’ Use of Strasbourg.

F6r [Orationes pro animarum salute.] Incipit: ‘[M]iserere mi domine animabus que singulares apud te non habent intercessores . . .’

F7v Johannes XXII, Pont. Max.(?): [Oratio.] ‘Hanc orationem compilauit papa Johannes x[x]ii concedens cuilibet transeunti cimiterium siue ecclesiam . . . tot dierum indulgentias quot christifidelium corpora ibi sunt sepulta.’ Incipit: ‘[A]uete omnes christifideles anime . . .’ See Leroquais, Livres d'heures, I 40.

F8r [Colophon.]

Imprint

Imprint: Strasbourg: Wilhelm Schaffener, 13 Mar. 1498. 8°.

Collation

Collation: [*] [**] [***] a–z A–F⁸.

Types: Types: 180 G, title; 80 G, calendar and text; c.100G (GfT 1642, 7), title on a1r; c.70G (GfT 1642, 6), verses on a1r, leaded. The two pages of the calendar reproduced by GfT 1642 in types 80 and 70 are of a different setting from those in this copy, which are printed entirely in type 80 G. The largest title-type (GfT 1642, 2) is not found in this copy.

Illustrations: Woodcuts.

References

ISTC: ih00485000

Hain: HC Addenda 8936;

Goff: Goff H‑485;

Proctor: not in Pr;

Others: Bohatta, Bibliographie des livres d'heures (1924), 72, no. 3; M. Consuelo Oldenbourg, Hortulus animae [1494]–1523 (Hamburg, 1973), 18 no. L1; Polain 1999; Schramm XX p. 30; Schreiber V 4242; Sheppard 551-2.

LCN: 14463317

Copies